قراردادهای EPC یا همان Engineering, Procurement & Construction سالهاست که به یکی از رایجترین قالبهای قراردادی در پروژههای بزرگ نفت، گاز و پتروشیمی تبدیل شدهاند. در این مدل، کارفرما انجام سه بخش اصلی پروژه یعنی مهندسی، تأمین تجهیزات و ساخت را به یک پیمانکار واحد میسپارد. این ساختار یکپارچه، جذابیتهای زیادی برای کارفرمایان دارد، اما از نگاه یک وکیل متخصص نفت و گاز، پیچیدگیها و ظرافتهای حقوقی فراوانی را نیز در دل خود پنهان کرده است؛ پیچیدگیهایی که اگر مدیریت نشوند، میتوانند ریسکهای جدی برای هر دو طرف قرارداد ایجاد کنند.
شما همچنین میتوانید درصورت نیاز به مشورت در مورد قراردادهای EPC، با وکیل متخصص نفت و گاز سعید عباسی مشورت کنید.
چرا در پروژههای نفت و گاز، EPC انتخاب اول است؟
پروژههای نفت و گاز بهطور طبیعی پیچیده، پرهزینه و زمانبر هستند. کارفرما معمولاً به دنبال مدلی قراردادی است که:
- یک نقطه پاسخگویی واحد داشته باشد.
- از تأخیرها جلوگیری کند.
- هزینهها را قابل کنترل نگه دارد.
- و ریسکهای اجرایی را به پیمانکار منتقل کند.
قراردادهای EPC دقیقاً چنین قابلیتی را ارائه میدهد. پیمانکار موظف است پروژه را کاملاً تکمیلشده و آماده بهره برداری (Ready for Start-up) تحویل دهد. در نتیجه اگر پروژه با نقص مهندسی، تأخیر در تأمین تجهیزات یا کیفیت پایین ساخت مواجه شود، مسئولیت آن به عهده پیمانکار خواهد بود.
اما در کنار این مزایا، برای پیمانکار نیز ریسکهای سنگینی ایجاد میشود. یک وکیل خبره باید بتواند در فرآیند مذاکره، تعادل معقولی میان منافع کارفرما و پیمانکار برقرار کند تا پروژه بهجای آنکه به میدان نزاع حقوقی تبدیل شود، به یک همکاری موفق بیانجامد.
مسئولیتها و ریسکها در قراردادهای EPC
از دید یک وکیل، سه حوزهی اصلی در EPC نیازمند توجه حقوقی ویژه هستند:
- مهندسی (Engineering)
در بخش مهندسی، پیمانکار باید طراحیهای پایه (Basic Design) و تفصیلی (Detail Design) را به گونهای انجام دهد که عملیات ساخت و نصب بدون مشکل انجام شود. کوچکترین خطا در بخش مهندسی میتواند کل پروژه را دچار تأخیر کند و حتی پس از اجرا هزینههای سرسامآور برای اصلاح ایجاد کند.
بنابراین در متن قرارداد باید:
- محدوده خدمات مهندسی دقیق و بدون ابهام تعریف شود.
- استانداردهای فنی ذکر شود.
- امکان بازنگری کارفرما محدود اما تعریفشده باشد.
- مسئولیت کامل طراحی بر عهده پیمانکار قرار گیرد مگر در موارد استثنا.
- تأمین تجهیزات (Procurement)
در پروژههای نفتی، تجهیزات معمولاً گران، حساس و زمانبر هستند و هرگونه تأخیر در خرید آنها، کل پروژه را عقب میاندازد.
یک وکیل باید روی موارد زیر تمرکز کند:
- الزام پیمانکار به خرید از سازندگان تأییدشده (Vendor List).
- ضمانت کیفیت و اصالت تجهیزات.
- شفافیت در فرآیند بازرسی و آزمونهای کارخانه (FAT).
- مدیریت ریسکهای گمرکی و حملونقل.
- جلوگیری از افزایش قیمتهای غیرمنتظره.
بخش Procurement یکی از نقاطی است که بیشترین اختلافات قراردادی در آن شکل میگیرد، بهویژه در زمانی که تغییرات قیمت جهانی رخ میدهد.
- ساخت و نصب (Construction)
اجرای پروژه در سایت معمولاً طولانیترین و پرچالشترین بخش قراردادهای EPC است. از نگاه حقوقی، مسائل اصلی شامل:
- ایمنی کارگاه و مسئولیت حوادث،
- مدیریت پیمانکاران فرعی،
- برنامه زمانبندی اجرایی،
- کیفیت ساخت و آزمونهای تحویل،
- و چگونگی برخورد با شرایط فورسماژور،
میشود.
یکی از خطرناکترین نقاط برای کارفرما این است که پیمانکار، بخشهای بحرانی پروژه را به پیمانکاران فرعی فاقد صلاحیت واگذار کند. این موضوع باید در قرارداد با مکانیسمهای کنترلی دقیق مدیریت شود.
نوع قیمتگذاری در قراردادهای EPC
بیشتر قراردادهای EPC بر اساس مدل Lump Sum Turnkey (LSTK) منعقد میشوند. یعنی:
- قیمت قرارداد ثابت و قطعی است،
- پیمانکار مسئول هرگونه افزایش هزینه خواهد بود،
- و کارفرما پروژه را بهصورت کاملاً تکمیلشده تحویل میگیرد.
این نوع قرارداد اگرچه برای کارفرما جذاب است، اما برای پیمانکار ریسک مالی سنگینی ایجاد میکند. لذا یک وکیل کارکشته باید بندهای مربوط به تغییرات کار (Variation Orders) و موارد پیشبینینشده (Unforeseen Conditions) را با دقت کامل تنظیم کند.
اگر این بندها مبهم باشند، پیمانکار در صورت مواجهه با شرایط جدید، بدون حق مطالبه هزینه اضافی باقی میماند و پروژه ممکن است متوقف شود یا کیفیت آن قربانی شود.
زمانبندی پروژه و جریمههای تأخیر
خصلت پروژههای نفت و گاز این است که هر روز تأخیر، میلیونها دلار خسارت به کارفرما وارد میکند. به همین دلیل، بندهای مربوط به:
- Liquidated Damages (وجه التزام تأخیر)
- Milestones
- و Key Dates
از حساسترین بخشهای قراردادی هستند.
یک اشتباه رایج این است که تنها یک تاریخ نهایی تحویل در قرارداد درج میشود. در حالیکه پروژههای EPC نیازمند چندین نقطه کنترلی هستند تا کارفرما بتواند از پیشرفت پروژه اطمینان حاصل کند.
دعوای حقوقی در قراردادهای EPC؛ از کجا آغاز میشود؟
بر اساس تجربه عملی وکلای حوزه نفت و گاز، اختلافات معمولاً از سه نقطه آغاز میشود:
- تغییرات کار که به درستی ثبت نشدهاند.
- اختلاف بر سر تأخیرها و اینکه کدام طرف مقصر است.
- ادعاهای پیمانکار درباره افزایش هزینهها که کارفرما قبول نمیکند.
به همین دلیل، مستندسازی در قراردادهای EPCحکم اکسیژن را دارد. هر پیمانکاری که حقوقدان در کنار خود نداشته باشد، معمولاً در ادله اثبات ادعای خود دچار ضعف میشود.
نقش وکیل در تنظیم قراردادهای EPC
یک وکیل متخصص نفت و گاز در حوزه EPC باید بتواند:
- ریسکها را شناسایی و میان طرفین توزیع کند،
- بندهای فنی و حقوقی را منسجم سازد،
- نحوه تحویل، آزمونها و ضمانت عملکرد را مشخص کند،
- و در نهایت، از ایجاد اختلاف جلوگیری کند.
در واقع، حضور وکیل در چنین پروژههایی صرفاً برای حل اختلاف نیست؛ بلکه نقش اصلی او پیشگیری است. وکیل باید قرارداد را طوری طراحی کند که پروژه بدون فشار حقوقی پیش برود و هر طرف وظایف و مسئولیتهای خود را شفاف بداند.
سوالات کاربران
- تفاوت قراردادهای EPC با EPCF چیست؟
در EPCF علاوه بر مهندسی، تأمین و ساخت، بخش تأمین مالی پروژه نیز بر عهده پیمانکار قرار میگیرد. - آیا قیمت قرارداد EPC قابل تغییر است؟
در اصل خیر، مگر در مواردی که بندهای تغییر کار یا شرایط پیشبینینشده فعال شوند. - مسئولیت حوادث کارگاهی با چه کسی است؟
معمولاً پیمانکار مسئول ایمنی و جبران خسارات است مگر آنکه حادثه ناشی از دستور مستقیم کارفرما باشد. - تحویل پروژه در EPC چگونه انجام میشود؟
پیمانکار باید پروژه را به صورت آماده بهرهبرداری همراه با تستهای نهایی تحویل دهد. - مهمترین مزیت قراردادهای EPC برای کارفرما چیست؟
داشتن یک نقطه پاسخگویی واحد که ریسکهای اجرایی را کاهش میدهد و کنترل پروژه را سادهتر میکند.
